Eikenhout Spiegels Schematische Tekening

Foto 1: voorbeeld van kwartiersgezaagd eiken.

Wanneer je het over de zogenaamde "spiegels" in eiken hebt, dan heb je eerst te maken met het fenomeen kwartiersgezaagd hout. Kwartiersgezaagd hout heeft voor sommigen een haast magische betekenis en zien zij als het mooiste, beste en het meeste exclusiefste stukje hout. Maar anderen vinden dit helemaal niet zo mooi en eerder saai, omdat het zo gelijkmatig is.

Wat is kwartiersgezaagd hout?
Bij zuiver kwartiers gezaagd hout staan de groeiringen loodrecht op de op de bovenzijde van de plank (figuur 2). De groeiringen zijn dan zichtbaar als evenwijdige lijnen die aan beide uiteinden van de plank op dezelfde plaats zichtbaar zijn. Dit noemt men ook wel radiaal of rift (bij naaldhout) gezaagd hout. Er kan ook sprake zijn van vals kwartiers gezaagd hout. Dan lopen de jaarringen wel evenwijdig maar is de tekening aan beide uiteinden van de plank verschillend. Naast zuiver kwartiers- en vals kwartiers gezaagd hout bestaat er ook dosse hout (joostdevree.nl).

Dosse gezaagd hout is hout dat evenwijdig gezaagd is aan de jaarringen, d.w.z. in tangentiale richting van het hout gezaagd. Bij dosse gezaagd hout zijn de groeiringen (jaarringen) goed zichtbaar in de vorm van vlammen.

Nauwelijks krimp
Kwartiersgezaagd hout krimpt en zwelt bijna niet in de breedte maar wel wat in de dikte. De breedtekrimp (van vers gezaagd naar 12 % vochtgehalte) van kwartiersgezaagd eiken is ongeveer 2 % terwijl die van dosse gezaagd ongeveer 5 % bedraagt. Daarom is kwartiersgezaagd hout veel stabieler dan dosse gezaagd hout (bron: houtinfo.nl). Figuur 3 laat een drietal voorbeelden zien.

Figuur 2: voorbeelden van dosse, vals – en zuiver kwartiers gezaagd hout (joostdevree.nl).

Toepassingen kwartiersgezaagd hout
Kwartiersgezaagd hout wordt gebruikt voor toepassingen waarbij de waterdichtheid zeer belangrijk is, zoals bij scheepsvloeren (vooral teak en iroko), houtenwijnvaten (vooral eiken) en houten badkuipen. Ook vind je kwartiersgezaagd eiken vaak terug in oude kerkbanken en orgelbouw. Verder wordt het ook wel gebruikt in de instrumentbouw (bijvoorbeeld gitaar- en, klavecimbelbouw).

Ik begon dit verhaal over de spiegels in eiken. Zoals we al weten komen spiegels voor op kwartiers gezaagde planken. Ze bestaan uit houtstralen, die in het hout voorkomen. Bij een bepaalde lichtinval zien ze er afhankelijk van de richting donkerder of lichter uit dan de omgeving. Spiegels vallen in de regel alleen op als de betreffende houtsoort heel hoge stralen heeft, zoals bij eiken. Bij de meeste houtsoorten moet echt heel goed gekeken worden om spiegeltjes te zien.

De beschikbaarheid van kwartiersgezaagd hout is beperkt, omdat zagerijen liever dosse planken zagen die een beter rendement geven en bredere planken produceren. Maar wanneer je speciaal op zoek bent naar kwartiersgezaagd eiken met spiegels, vraag dan bij de gespecialiseerde houthandel naar fineerresten. Fineerresten bestaan veelal uit kwartiersgezaagd hout.

Figuur 3: voorbeelden van en dosse (bovenste afbeelding)- en kwartiers (onderste afbeelding) gezaagd Europees eiken.